Günahkar Bir Çikolatalı Pasta mı? Masum Bir Meyve Salatası mı?

Birçok psikoloji çalışması, zor bir bilişsel görev ve baştan çıkarıcı bir şeyle aynı anda mücadele etmesi gereken insanların baştan çıkarıcıya teslim olma olasılığının yüksek olduğunu göstermiştir.

7 rakamdan oluşan bir listeyi 1-2 dakikalığına aklınızda tutmanız istendiğini ve bunun en yüksek önceliğiniz olduğunun söylendiğini düşünün. Dikkatiniz rakamlara odaklanmışken, size 2 tatlı arasından seçim yapma olanağı sunuluyor: günahkar bir çikolatalı pasta ile masum bir meyve salatası. Bulgular, kafanız rakamlarla meşgulken baştan çıkarıcı çikolatalı pastayı seçme olasılığınızın yüksek olduğunu gösteriyor.

Bir görevi ne kadar iyi yaptığına kafayı takmak, kimi zaman kısa süreli belleği anlamsız kaygılı düşüncelerle doldurarak performansı kötüleştirir. Bundan çıkan sonuç açıktır; öz denetim dikkat ve çaba gerektirir.

Psikolog Roy Baumeister ve arkadaşlarının yaptığı bir dizi şaşırtıcı deney, istençli çabanın her türünün (bilişsel, duygusal, fiziksel) en azından kısmen ortak bir zihinsel enerji havuzundan beslendiğini göstermiştir. Bu grup, irade ve öz denetim çabasının yorucu olduğunu tekrar tekrar ortaya koymuştur. Bir şeyi yapmak için kendinizi zorlamak durumunda kaldıysanız, bir sonraki mücadeleye sıra geldiğinde daha az istekli olursunuz veya daha az öz denetim sağlayabilirsiniz. Bu hadiseye "ego tükenmesi" adı verilir.

Duygu yüklü filme karşı duygusal tepkilerini bastırması istenen katılımcıların fiziksel dayanıklılıklarının düştüğü, kurabiyelere direnirken kereviz yedikleri bir görevle egosu tüketilen insanların sonrasında bilişsel görevle karşılaştıklarında kolay pes ettikleri deneyler öz denetim çabasının tatsız olduğu kadar yıpratıcı olduğunu da gösterir. Bilişsel yüklenmeden farklı olarak, ego tükenmesi en azından kısmen motivasyon kaybı demektir.

Heyecanlı bir filme verilen duygusal tepkiyi engelleme, başkalarını etkilemeye çalışma, bir partnerin kötü davranışına nazikçe cevap verme gibi öz denetimi tükettiği bilinen durumlar ve görevlerin hepsi çatışmayı ve doğal bir eğilimi bastırma ihtiyacını içerir.

Tükenme belirtilerine gelince, verilen diyetten sapma, anlık dürtülerle yapılan alışverişlerde aşırı para harcama, kışkırtmaya saldırganca tepki verme, bilişsel görevlerde ve mantıksal karar alımında kötü performans gösterme gibi örnekler verilebilir.

Ego tükenmesi, bilişsel meşguliyetle aynı zihin hali değildir ama her ikisi de kandaki glikoz düzeyinin düşmesine neden olur. Sinir sistemi bedenin çoğu bölümünden daha fazla glikoz tüketir. Baumeister ve çalışma arkadaşları bir çok deneyde ego tükenmesi etkilerinin glikoz alımı ile telafi edilebileceğini doğrulamıştır.

Derleyen:
Esra Baydemir

Kaynak:
Thinking Fast and Slow - Daniel Kahneman